Θράκη – Κωνσταντινούπολη 1902. Μέρος Α

Το οδοιπορικό του Γεωργίου Λαμπάκη (1902).

 
Στις 5 Ιουνίου του 1902 ο Γεώργιος Λαμπάκης έλαβε ένα έγγραφο από το Υπουργείο «Ἐκκλησιαστικῶν καὶ Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως», με το οποίο εκαλείτο να μεταβεί στις Σέρρες, για να συμβάλει στη διάσωση «τοῦ ἐκεῖσε κινδυνεύοντας ψηφοθετήματος τῆς Μητροπόλεως».
 
Το έγγραφο αυτό στάθηκε αφορμή για την πραγματοποίηση μεγάλης περιοδείας, κατά την οποία ο ερευνητής επισκέφθηκε «την Μακεδονίαν, Ἀδριανούπολιν, Κωνσταντινούπολιν καὶ Μικρὰν Ἀσίαν». 
 
Θράκη - Κωνσταντινούπολη 1902. Μέρος Α
Άβδηρα (Μπουλούστρα) το 1902 – Άποψη του χωριού ΧΑΕ 3418
 
 
 
Η φωτογραφία αποτελεί μία από τις ωραιότερες λήψεις του Γ. Λαμπάκη κατά την περιοδεία του στη Θράκη. Εικονίζεται το κέντρο του χωριού και τμήμα του στο βάθος, ενώ παράλληλα αποτυπώνεται ένα στιγμιότυπο της καθημερινής ζωής.
 
Ωστόσο η σύνθεση μοιάζει να είναι καλά μελετημένη. Σε πρώτο επίπεδο δυο βόδια σέρνουν φορτωμένο κάρο, και μπροστά τους στέκεται μια γυναίκα. Πιο πίσω και δεξιά εικονίζεται πέτρινο σπίτι, ενώ κάτω, ακριβώς μπροστά σε βρύση που δεν υπάρχει πια, κάτοικοι του χωριού.
 
Το οίκημα, γνωστό ως «σπίτι του Αμερικάνου», αποτελεί σημαντικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της περιοχής κατά τους τελευταίους χρόνους της οθωμανικής κυριαρχίας και ανακαινίζεται σήμερα από τον Δήμο των Αβδηριτών
.
Η σκηνή δεν φαίνεται να είναι τυχαία. Η σκηνογραφική διάθεση του Γ. Λαμπάκη γίνεται φανερή από την επιμελημένη διάταξη των προσώπων, αλλά και από την παρουσία μικρού αγοριού πάνω σε πουλάρι στο κάτω δεξιό άκρο της φωτογραφίας.
 
 
Θράκη - Κωνσταντινούπολη 1902. Μέρος Α
Άβδηρα. Η κρήνη του χωριού.  ΧΑΕ 3419
 
Η κρήνη βρίσκεται στην κεντρική πλατεία. Αποτελείται από ορθογώνια βάση με τοξωτή επίστεψη. Είναι κτισμένη με πελεκημένους δόμους και κοσμημένη με ανάγλυφες πλάκες, κάποιες από τις οποίες σήμερα δεν σώζονται.
 
Ο Γ. Λαμπάκης σχολιάζοντας μία από αυτές, η οποία διακρίνεται
στη φωτογραφία, αναφέρει: «…ἀπεικονίζεται γελοιωδεστάτη παράστασις γυμνοῦ δίδοντος ὕδωρ πρὸς γυναίκα γελοιωδεστέρας περιβολῆς».
 
Σύμφωνα με την περιγραφή του η κρήνη έφερε δύο επιγραφές:
α. +ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑ/ΤΑ ΚΕ ΜΗ ΜΟΝΟ<Ν> <Ο>ΨΙΝ ΚΕ CΙΝΤΡΟΜΙC CΥΝΕΞΟΔΟΥ ΚΟCΤΑΝΤΗΝΟΥ ΙΕΡΕ/ΩC ΕΤΩC ΑΨΚϞ΄ (1726),
β. Ἀναστάσιος Γεωργίου 1881 Φεβρουα<ρίου> 20.
 
Οι επιγραφές αυτές σήμερα δεν σώζονται.
Η καταγραφή αυτή είναι πολύτιμη καθώς η χρονολογία (1726) της πρώτης επιγραφής αποτελεί την παλαιότερη ένδειξη για την ύπαρξη του οικισμού στη συγκεκριμένη θέση.
 
Μπροστά αλλά και πάνω στην κρήνη εικονίζονται κάτοικοι του χωριού,
οι οποίοι προφανώς ακολούθησαν τις σκηνογραφικές οδηγίες του Γ. Λαμπάκη. Η φωτογραφία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς μάς δίνει επιπλέον μία σπάνια εικόνα των ανθρώπων της περιοχής στις αρχές του 20ού αι.
 
 
Θράκη - Κωνσταντινούπολη 1902. Μέρος Α
Αίνος, Άγιος Εύπλους (Yunus Baba tekkesi ή Yunus Bey türbesi) – Όψη προς τα βόρεια ΧΑΕ 3430
 
Στη φωτογραφία, που έχει δημοσιευτεί στο Δελτίο της ΧΑΕ του 1908, εικονίζεται η βόρεια όψη του ναού του Αγίου Εύπλου, ο οποίος βρισκόταν στη συνοικία Κάτω Μαχαλάς, προς τη μεριά της λιμνοθάλασσας. Πρόκειται για μια από τις κλασικές λήψεις του Γ. Λαμπάκη, ο οποίος πολλές φορές δεν περιορίστηκε στην ψυχρή αποτύπωση κάποιου μνημείου αλλά σκηνοθέτησε τη λήψη του.
Το στοιχείο αυτό είναι εδώ φανερό από την ανδρική μορφή που στέκεται στα αριστερά και κοιτάζει πίσω από τον ναό. Ίσως έτσι να αποδίδεται η θλίψη του φωτογράφου για τη μετατροπή της χριστιανικής εκκλησίας σε μουσουλμανικό τέμενος, θλίψη που συχνά αναφέρει στα γραπτά του.
 
Σύμφωνα με τη νεώτερη έρευνα φαίνεται ότι οικοδομήθηκε σε κάποια εποχή πριν από το έτος 1000. Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς (1456) μετατράπηκε σε μουσουλμανικό μαυσωλείο (türbe), στο οποίο —σύμφωνα με την τοπική παράδοση— υπήρχε ο τάφος του Kaptan Yunus. Ο τελευταίος υπήρξε ο αρχηγός του οθωμανικού στόλου που έλαβε μέρος στις μάχες για την άλωση της Αίνου, αργότερα όμως έπεσε σε δυσμένεια και καταδικάστηκε από τον σουλτάνο σε θάνατο. Κατά τα 1880-1882 το μνημείο έμεινε κενό, οπότε και περικλείστηκε με περίβολο από τους χριστιανούς.
 
Ο Γ. Λαμπάκης, αν και όπως προαναφέρθηκε δημοσίευσε τη φωτογραφία του ναού, δεν προέβη στον σχολιασμό της. Περιορίστηκε στην επισήμανση της ομοιότητας του οικοδομήματος με το μαυσωλείο της Galla Placidia στη Ραβέννα. Από τον μικρό ναό σώζονται σήμερα ελάχιστα λείψανα
 
Αίνος, Κάτω Μαχαλά – Βορειοδυτικό τμήμα ΧΑΕ 3421
 
Στη φωτογραφία, που έχει ληφθεί από ύψωμα, εικονίζεται το βορειοδυτικό τμήμα του Κάτω Μαχαλά. Διακρίνεται επίσης και ο κατεστραμμένος σήμερα ναός του Αγίου Ιωάννου. Η πόλη της Αίνου είχε εγκαταλειφθεί από την πλειονότητα των κατοίκων της, οι οποίοι με την κατασκευή
της σιδηροδρομικής γραμμής εγκαταστάθηκαν στην Αλεξανδρούπολη.
 
Η αξία πάντως του αποτύπου δεν περιορίζεται στις πληροφορίες που παρέχει για την κατάσταση της πόλης στις αρχές του 20ού αι. Αποτελεί παράλληλα και τη μοναδική μαρτυρία για μια βυζαντινή εκκλησία από την οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα λείψανα.
 
Κατά την εκτίμηση του Γ. Λαμπάκη το μνημείο ήταν κτίσμα του 13ου-14ου αι., η σύγχρονη όμως έρευνα το τοποθετεί στο α΄ μισό του 12ου.
 
Σε μεταγενέστερες εποχές έγιναν διάφορες προσθήκες και επισκευές στο αρχικό οικοδόμημα. Σύμφωνα με επιγραφή που κατέγραψε ο Γ. Λαμπάκης η εκκλησία τοιχογραφήθηκε στα 1680, όπως όμως πρώτος αυτός επεσήμανε υπήρχε και παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών, παρατήρηση που δικαιώνεται από τη σύγχρονη έρευνα (Eyice 1971).
 
 
Αίνος, ναός Αγίου Βλασίου – Εντοιχισμένη επιγραφή ΧΑΕ 3429
 
Η σκαλισμένη σε λευκό μάρμαρο επιγραφή της φωτογραφίας ήταν εντοιχισμένη στην είσοδο του περιβόλου του νεώτερου ναού του Αγίου Βλασίου, ο οποίος βρισκόταν στην έρημη συνοικία Μίβολη.
ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΟΝ Ο ΘΙΟC Κ(ΑΙ) ΠΑΝCΕΠΤΟC / ΝΑΟC ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΙΑ ΚΟΠ/ΟΥ Κ(ΑΙ) ΕΞΟΔΟΥ ΑΥΓΟΥCΤΑΡΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑ/ΝΑΒΟΥΤΖΙ ΕΤΟΥC ̗ςϡΚΘ΄ ΙΝ(ΔΙΚΤΙΩΝΟC) ΙΔ΄/ΚΟCΤ[ΑΝΤΙΝΟC]
 
Το κείμενο της επιγραφής αναφέρεται στην οικοδόμηση το έτος 6929 (=1420/1421) ναού αφιερωμένου στον Άγιο Νικόλαο, για τον οποίο γνωρίζουμε (από άλλη επιγραφή) ότι βρισκόταν στη θέση που αργότερα (1836) χτίστηκε ο Άγιος Βλάσιος. Ο κτήτορας της εκκλησίας, άγνωστος από άλλη πηγή, ανήκε στην ιταλικής καταγωγής εξελληνισμένη οικογένεια των Καναβούτζηδων, μέλη της οποίας απαντούν επίσης στην Κωνσταντινούπολη, τη Λέσβο, τη Χίο και την Παλαιά Φώκαια από το πρώτο μισό του 14ου αι.
 
Στο αριστερό άκρο του τρίτου και τέταρτου στίχου της επιγραφής υπάρχουν σε πρόστυπο ανάγλυφο τα εμβλήματα των Γατελούζων και των Παλαιολόγων. Η υιοθέτηση του εμβλήματος των Βυζαντινών αυτοκρατόρων από τη γενουατική οικογένεια οφείλεται σε πολιτικούς λόγους. Με αυτό τον τρόπο προβαλλόταν η εξέχουσα θέση των Γατελούζων σε σχέση με τους αντιπάλους τους Βενετούς. Ο Κωνσταντίνος του τελευταίου στίχου πρέπει, τέλος, να ταυτιστεί με τον ομώνυμο «μάστορα» της επιγραφής της Χρυσοπηγής.

Η επιγραφή σήμερα έχει χαθεί.

Συνεχίζεται….

 

(Στο Β Μέρος αυτής της ανάρτησης θα παρουσιάσουμε φωτογραφίες από την Κωνσταντινούπολη)

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρεία (ΧΑΕ), το οποίο βρίσκεται ως παρακαταθήκη & προς φύλαξη στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο (ΒΧΜ)

Skip to content